Giới thiệu

Nghề làm hương ở Chóa Bến (Hương Chóa)

Nghề làm hương đen tại làng Chóa, xã Dũng Liệt (huyện Yên Phong), được biết đến như một di sản văn hóa độc đáo, nhưng nguồn gốc chính xác vẫn chưa được xác định. Theo Địa chí Hà Bắc (1982), làng Chóa nổi tiếng với hương đen, một sản phẩm gắn liền với đời sống văn hóa tín ngưỡng từ lâu đời.

Truyền thuyết về nghề này gắn với tích “kết trạ” giữa làng Chóa và làng Lỗ Khê (Đông Anh). Câu chuyện kể rằng ngài Điện Hưng – một tướng dưới triều vua Hùng Vương thứ XVIII – trong lúc bị Thục Phán bao vây tại Sóc Sơn đã về đền Chóa cầu đảo mưa. Sau khi chiến thắng, ngài Điện Hưng kết nghĩa với dân làng Chóa. Từ đó, vào ngày hội mồng mười tháng Giêng, dân làng Chóa mang hương đen đến lễ tại làng Lỗ Khê, tạo nên mối liên kết văn hóa bền chặt giữa hai vùng.

Ngoài truyền thuyết, nghề hương đen Chóa Bến còn gắn với nhân vật lịch sử cụ Nguyễn Thanh Cần – Thừa Chính Sứ thời Lê sơ. Là quan đứng đầu một xứ, cụ từng đi sứ nhà Minh và có thể đã góp phần hoàn thiện nghề hương tại Chóa, theo truyền thống các vị sứ thần mang nghề mới về làng. Những ví dụ tương tự gồm cụ Trần Lư (nghề sơn) hay cụ Lê Công Hành (nghề thêu). Điều này cho thấy nghề hương đen ở Chóa có thể đã có từ khoảng 500 năm trước.

Một số ý kiến cho rằng nghề này chỉ mới xuất hiện hơn 300 năm, sau khi làng Chóa chia tách thành Chân Hộ và Hộ Trung. Tuy nhiên, điều này không thuyết phục, bởi từ xưa, dân làng Chân Lạc đã phải thuê người Lạc Trung se hương để biếu tặng dân anh làng Lỗ Khê. Điều đó chứng minh nghề hương đã tồn tại trước khi làng Chóa phân chia, tức trước năm 1694, khi xuất hiện tên xã Hộ Trung trong tài liệu Hán Nôm.

Như vậy, dựa trên các dữ liệu lịch sử và truyền thuyết, nghề hương đen ở Chóa Bến được phỏng đoán có niên đại gần 500 năm, là biểu tượng văn hóa và tinh thần của vùng đất này.

Hương Chóa