Nghề làm hương ở Chóa Bến có từ bao giờ?

Nghề làm hương đen của làng Chóa: Bí ẩn tồn tại suốt 500 năm?

Nghề làm hương đen ở làng Chóa có từ bao giờ? Đây vẫn là câu hỏi chưa có lời giải cuối cùng, để lại dấu hỏi lớn trong lịch sử vùng đất này. Không có tài liệu chính thức nào xác định rõ ràng thời điểm nghề hương xuất hiện, nhưng qua những mẩu chuyện được các cụ kể lại và những dữ liệu lịch sử còn sót, nhiều người tin rằng nghề đã tồn tại khoảng 500 năm.

Vết tích trong lịch sử và giai thoại kết trạ với làng Lỗ Khê

Sách Địa chí Hà Bắc (1982) có nhắc đến “hương đen làng Chóa” tại xã Dũng Liệt, Yên Phong, Bắc Ninh. Ngoài ra, giai thoại kết trạ giữa làng Chóa và Lỗ Khê cũng là minh chứng sinh động về mối liên hệ sâu sắc giữa hai vùng qua món quà truyền thống – hương đen Chóa Bến. Theo câu chuyện, từ thời Hùng Vương thứ XVIII, dân làng Chóa đã mang hương đen dâng kính ngài Điện Hưng, vị thần thành hoàng của làng Lỗ Khê, trong các ngày lễ hội.

Câu chuyện về ngài Điện Hưng còn kể lại rằng, khi quân Thục Phán bao vây, ngài đã cầu đảo tại đền Chóa và ứng nghiệm nhờ sự trợ giúp của “bà Chúa” (được đọc chệch thành “bà Chóa”), dẫn đến thắng lợi. Từ đó, dân làng Chóa và Lỗ Khê kết nghĩa, tạo nên mối quan hệ gắn bó bền vững.

Dấu ấn của Thừa Chính Xứ Nguyễn Thanh Cần

Vào thời Lê sơ, cụ Nguyễn Thanh Cần, người làng Chóa, từng làm Thừa Chính Xứ (tương đương Bí thư hoặc Chủ tịch tỉnh ngày nay). Sau chuyến đi sứ sang nhà Minh, ông được cho là đã mang về nhiều kinh nghiệm, giúp nghề làm hương của làng phát triển mạnh mẽ, góp phần định hình truyền thống này từ những năm 1500.

Thực tế, việc các sứ thần mang nghề mới về làng sau khi đi sứ không phải hiếm, như trường hợp Trạng Bùng Phùng Khắc Khoan truyền kỹ thuật dệt cửi hay cụ Lê Công Hành truyền nghề thêu. Điều này khiến giả thuyết nghề làm hương ở Chóa cũng được hoàn thiện trong thời kỳ này càng thêm thuyết phục.

Những giả thuyết khác và câu trả lời chưa hồi kết

Có ý kiến cho rằng nghề hương đen Chóa Bến chỉ mới xuất hiện cách đây hơn 300 năm, sau khi làng Chóa tách thành Chân Hộ và Hộ Trung. Tuy nhiên, giả thuyết này chưa đủ sức thuyết phục bởi các dữ liệu cho thấy hương đen đã xuất hiện từ thời kết trạ với Lỗ Khê, trước cả khi làng Chóa chia tách.

Một truyền thống lưu giữ suốt nhiều thế kỷ

Từ những dữ liệu lịch sử và giai thoại được kể lại, nghề làm hương ở làng Chóa dường như đã tồn tại từ thời kỳ Thừa Chính Xứ Nguyễn Thanh Cần, khoảng 500 năm trước. Dù câu hỏi về nguồn gốc nghề làm hương chưa có lời giải cuối cùng, sức sống bền bỉ và giá trị văn hóa của nghề này đã trở thành di sản đáng tự hào của người dân Chóa Bến.

Vậy còn bạn, bạn nghĩ nghề làm hương đen ở làng Chóa thực sự bắt đầu từ khi nào? Hãy cùng khám phá thêm những bí mật ẩn giấu đằng sau truyền thống độc đáo này!

Hương Chóa